Lưu giữ nét đẹp hồ Văn

Không gian hồ Văn rộng gần 12.000 m2, gồm hồ nước, sân vườn, đường dạo và một gò nổi giữa hồ (gò Kim Châu). Nguồn gốc của gò Kim Châu thời Lê và ở nhiều triều đại khác là nơi Nho sinh ra bình thơ, bình văn. Trên thực tế, trên tấm bia đá còn lại trên Hồ Văn cũng ghi rõ thời Lê trên gò Kim Châu có dựng Phán Thủy Đường là nơi tụ họp bình văn, đọc thơ của các sĩ phu Bắc Hà. Đến thời Nguyễn, nơi đây lại dựng đình ngói giữa hồ.

Không gian hồ Văn là một một địa chỉ văn hóa quen thuộc của công chúng Thủ đô.

Hiện nay, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn đang lưu giữ một số văn bia ghi lại quá trình tu sửa Văn Miếu, trong đó có tu bổ hồ Văn. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến cố lịch sử, tòa Phương đình trên gò Kim Châu đã không còn. Hồ Văn cũng từng có thời gian bị lấn chiếm. Ðến năm 2006, hồ Văn mới được bàn giao trở lại cho Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám quản lý. Tuy nhiên, phải từ sau năm 2016, các hoạt động như triển lãm, Hội chữ Xuân, hoạt động văn hóa trải nghiệm được diễn ra thì Hồ Văn mới bớt phần nhếch nhác.

Đến nay, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã cải tạo một phần không gian hồ, đồng thời tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật tại đây, như Hội chữ Xuân vào dịp Tết Nguyên đán; các chương trình trải nghiệm văn hóa truyền thống cho trẻ em; tổ chức một số hội sách…, hồ Văn dần trở thành một địa chỉ văn hóa quen thuộc của công chúng Thủ đô. Song, không gian đúng nghĩa cho các hoạt động văn hóa nghệ thuật để phục vụ cộng đồng, phát huy giá trị di tích vẫn chưa được thực hiện. Trong đó, gò Kim Châu vẫn chưa tìm lại được vẻ đẹp xưa.

“Ðiểm nghẽn” của quá trình khôi phục gò Kim Châu là do những năm trước đây, do sự buông lỏng quản lý, một số người dân đã tự ý xây một điện thờ trên gò. Năm 2016, một lần nữa người dân lại đem vật liệu để xây dựng, cải tạo công trình này. Ủy ban nhân dân Thành phố đã giao Ủy ban nhân dân quận Ðống Ða chủ trì, phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao, Công an thành phố Hà Nội, Sở Xây dựng, Ban Tôn giáo Thành phố xây dựng và thực hiện ngay phương án giải quyết tình trạng xâm hại di tích, giải tỏa, chấm dứt hoạt động xây dựng trái quy định tại khu vực gò Kim Châu.

Cũng cần phải nhắc lại, từ đầu năm 2017, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã cho ý kiến, cơ bản đồng ý về việc thỏa thuận chủ trương phục dựng tòa Phương đình và tôn tạo gò Kim Châu tại Hồ Văn. Tuy nhiên, gần 5 năm trôi qua, dự án vẫn chưa thể thực hiện. Trải qua quá trình lấy ý kiến cộng đồng, hoàn thiện phương án, với mong muốn trả lại không gian văn hóa đích thực cho hồ Văn, thành phố Hà Nội quyết tâm thực hiện và hoàn thành dự án mang tên “Phục dựng tòa Phương đình và tôn tạo gò Kim Châu”. Dự án đã nhận được sự chỉ đạo sát sao của các cơ quan như Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và đã được khởi công trong tháng 7/2021.

Không chỉ dừng ở các chỉ đạo về chuyên ngành, ngày 3/5/2021, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Chử Xuân Dũng đã ra văn bản chỉ đạo Sở Văn hóa Thể thao, Công an Thành phố, Ủy ban nhân dân quận Đống Đa, Ban Tôn giáo Thành phố về việc đảm bảo an ninh trật tự trong quá trình thi công công trình phục dựng tòa Phương đình và tôn tạo gò Kim Châu tại hồ Văn.

Hồi sinh không gian văn hóa

Theo Giám đốc Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu, một trong những nhiệm vụ của dự án là phục dựng tòa Phương đình. Hiện nay, kiến trúc, chất liệu và phương án kỹ thuật đã được các chuyên gia thống nhất. Tòa Phương đình được phục dựng theo tiêu chí là kiến trúc duy nhất trên gò, nằm ở vị trí trung tâm trên trục thần đạo của tổng thể khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, mang dáng dấp đậm nét của kiến trúc Việt.

Một thay đổi đáng chú ý nữa chính là việc xây chiếc cầu đá dẫn sang gò Kim Châu. Nếu như trước đây mỗi lần di chuyển sang gò đều phải dùng thuyền gây mất an toàn. Sau khi tạm dừng hoạt động khu thờ tự phát, Trung tâm đưa thuyền lên bờ để tránh rủi ro. Cầu đá là giải pháp tối ưu khi tu bổ hồ Văn, đặt ở phía Tây Bắc hồ. Cầu bằng đá xanh Thanh Hóa, dài gần 17m, rộng hơn 2m chia làm 5 nhịp lớn, 4 hàng chân cột. Mảng trang trí cầu gắn với truyền thống dân gian, lan can cầu cao 0,95m được bọc toàn bộ đá xanh đục thô.

Cảnh quan sân vườn ở khu vực Hồ Văn cũng được thay áo mới. Toàn bộ nền sân được lát đá xanh Thanh Hóa, bề mặt đục nhám chống trơn, giữa các viên đá được xen kẽ trồng mạch cỏ rộng 5 cm nhằm giảm bớt vẻ khô cứng để hòa nhập, gần gũi với cảnh quan thiên nhiên xung quanh. Ngoài ra còn có hạng mục xây dựng kè hồ, lan can đá. Ngoài ra, dự án lần này sẽ bảo tồn 2 cây si cổ thụ và bia đá. Bởi theo ông Lê Xuân Kiêu, 2 cây si cổ thụ là một trong những thành phần có giá trị lớn nhất trên gò, gắn liền với sự hình thành và phát triển của gò Kim Châu. 2 bia đá trong khu vực thờ tự cũ sẽ được di dời sang vị trí mới trong khuôn viên bồn hoa phía Nam gò Kim Châu. Các phần việc như tôn tạo sân vườn, cảnh quan kè hồ… cũng được chú trọng thực hiện.

Được biết, sau khi việc tạo dựng cơ sở hạ tầng tại hồ Văn được hoàn thành, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã lên kế hoạch cho việc tổ chức các hoạt động tại không gian này. Do hồ Văn là một không gian mở cho nên đây có thể là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật khác nhau. Trong bối cảnh Hà Nội triển khai xây dựng thành phố sáng tạo, trung tâm sẽ phối hợp với các câu lạc bộ, các đoàn hội, nhất là các không gian sáng tạo để biến không gian hồ Văn trở thành nơi có nhiều hoạt động văn hóa, sáng tạo, phục vụ cho cộng đồng./.