Lan tỏa thông điệp “K=K”: Giảm kỳ thị với người nhiễm HIV
	Vẫn còn sự kỳ thị đối với người nhiễm HIV

Nhân tháng hành động quốc gia phòng chống HIV/AIDS năm 2018, phóng viên đã có cuộc phỏng vấn Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) PGS.TS. Nguyễn Hoàng Long xung quanh vấn đề này.

Xin ông cho biết, tình hình dịch HIV/AIDS trên thế giới và Việt Nam. Tại Việt Nam năm 2018 dịch HIV có gì đáng chú ý?

Trong 9 tháng đầu năm 2018, cả nước xét nghiệm phát hiện mới 7.497 trường hợp nhiễm HIV, số bệnh nhân chuyển sang giai đoạn AIDS 2.514, số bệnh nhân tử vong 1.436 trường hợp. Số người nhiễm mới HIV tập trung chủ yếu ở độ tuổi 16 – 29 (38%) và 30 – 39 (36%). Đường lây chủ yếu là quan hệ tình dục không an toàn (63%) và qua đường máu (23%).

Tính đến hết tháng 9/2018, số người nhiễm HIV hiện được báo cáo đang còn sống là 208.750 trường hợp, lũy tích người nhiễm HIV tử vong được báo cáo là 98.519 trường hợp.

Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) PGS.TS. Nguyễn Hoàng Long

Theo số liệu ước tính và dự báo dịch HIV/AIDS năm 2016, ước tính hiện có khoảng 245.000 người nhiễm HIV, trong đó có hơn 5000 người nhiễm HIV là trẻ em, 67% là nam giới và 33% là nữ giới. Cũng theo số liệu ước tính và dự báo, dịch HIV/AIDS chủ yếu tập trung ở 2 thành phố lớn là TP Hồ Chí Minh và Hà Nội chiếm 35% số người nhiễm HIV của cả nước, tiếp đến là các tỉnh Sơn La, Thanh Hóa, Nghệ An, Hải Phòng, Quảng Ninh, An Giang, Thái Nguyên, Đồng Nai mỗi tỉnh chiếm khoảng 3% số người nhiễm HIV cả nước.

Ước tính số người nhiễm mới HIV trong năm 2018, có khoảng 5.500 người từ 15 tuổi nhiễm HIV và trẻ em nhiễm mới là 268 trẻ. Số người nhiễm mới người lớn giảm 64% so với năm 2010. Trong số nhiễm mới HIV, có 36% là phụ nữ lây từ chồng, bạn tình bị nhiễm HIV, 24% là người quan hệ tình dục đồng giới và người chuyển giới nữ, 23% là người nghiện chích ma túy, 10% là người mua dâm, 5% là nam giới lây từ vợ, bạn tình bị nhiễm HIV, 2% là phụ nữ bán dâm.

Theo kết quả Giám sát trọng điểm cho thấy, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy là 14%, nhóm MSM là 12,2% và Phụ nữ bán dâm là 3,7%. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích và túy thay đổi không đáng kể, tuy nhiên tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nhóm MSM có xu hướng tăng nhanh từ 5,1% năm 2015, lên 7,4% năm 2016 và 12,2% năm 2017.

Nhận định chung, dịch HIV/AIDS tiếp tục có xu hướng giảm. Tuy nhiên, diễn biến dịch HIV/AIDS vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây nhiễm HIV cao trong cộng đồng. Sự gia tăng tỷ lệ lây nhiễm HIV trong nhóm MSM, đặc biệt trong nhóm trẻ tuổi, dần sẽ là nhóm chính nhiễm mới HIV ở Việt Nam. Lây truyền HIV từ người nhiễm HIV sang những người không thuộc nhóm nguy cơ cao, như vợ, bạn tình của người nghiện chích ma túy sẽ khó khăn trong việc triển khai các biện pháp can thiệp giảm hại do khó khăn xác định nhóm đích để cung cấp dịch vụ can thiệp và tư vấn làm xét nghiệm HIV sớm. Một số địa bàn có nguy cơ lây nhiễm HIV cao ở các vùng sâu, vùng xa cũng sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây nhiễm HIV trong cộng đồng do người dân không có đủ kiến thức về phòng, chống HIV/AIDS và tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư cao nhưng chưa được xét nghiệm phát hiện địa bàn trọng điểm về dịch HIV/AIDS.

Như ông vừa nói, trong thời gian gần đây, tình hình nhiễm HIV trong nhóm nam có quan hệ đồng tính nam có chiều hướng gia tăng, Cục trưởng có thể cho biết về tình hình và các đáp ứng với nhóm này?

Giám sát trọng điểm trong thời gian vừa qua mà Cục Phòng, chống HIV/AIDS phối hợp với các đơn vị liên quan thực hiện cho thấy tình hình nhiễm HIV trong nhóm nam có quan hệ đồng tính nam (MSM) có chiều hướng gia tăng, nhất là nhóm MSM trẻ. Theo dõi từ năm 2012 tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm này chỉ khoảng 2,3%, nhưng năm 2017 đã tăng lên tới 12,2%. Cá biệt có tỉnh thành phố tăng lên tới 14 hoặc 16%. Có thể nói đó là vấn đề rất đáng lưu tâm trong diễn biến dịch HIV.

Với kết quả theo dõi xu hướng dịch trong nhóm MSM như vậy, Cục Phòng, chống HIV/AIDS hiện đang phối hợp với các cơ quan liên quan như Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương cùng với các chuyên gia có kinh nghiệm đang tiến hành các khảo sát nghiên cứu về ước tính quần thể MSM ở Việt Nam. Vì chúng ta muốn lập kế hoạch can thiệp chúng ta phải ước tính được cỡ mẫu quần thể? Rồi nghiên cứu đặc điểm nhân khẩu hành vi của nhóm này để tìm ra các hành vi nguy cơ, từ đó can thiệp có hiệu quả.

Song song, chúng tôi cũng đang xây dựng hướng dẫn quốc gia can thiệp cho nhóm này. Hiện nay, kinh nghiệm quốc tế can thiệp toàn diện cho nhóm MSM cũng đã có. Cục cũng đã phối hợp tổ chức Hội thảo về can thiệp cho nhóm MSM. Điều quan trọng nhất là phải cung cấp được các dịch vụ can thiệp dự phòng phù hợp cho nhóm này ví dụ như truyền thông, tư vấn xét nghiệm, cung cấp các dịch vụ can thiệp giảm hại thân thiện phù hợp. Chẳng hạn, về truyền thông hay xét nghiệm, nhóm MSM là nhóm có trình độ cao, khả năng tiếp cận cộng nghệ thông tin tốt. Do vậy các cách tiếp cận truyền thống như gặp trực tiếp thông qua nhóm đồng đẳng kém hiệu quả nhất là trên khía cạnh giá thành. Do vậy chúng ta cần tiếp cận qua các công nghệ thông tin như hệ thống mạng xã hội chẳng hạn.

Có thể nói, việc kỳ thị kép với nhóm MSM (về giới tính, HIV/AIDS) đang là trở ngại lớn cho nhóm này tiếp cận dịch vụ. Do vậy các giảm kỳ thị phân biệt đối xử cho nhóm MSM cũng cần được quan tâm.

Được biết, trong báo cáo công tác của Cục Phòng, chống HIV/AIDS có nhấn mạnh tới tình trạng nghiện ma túy tổng hợp làm gia tăng nhiễm HIV qua quan hệ tình dục trong giới trẻ, Cục trưởng có thể cho biết Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã có những kế hoạch gì để can thiệp trong nhóm này?

Sử dụng ma túy tổng hợp nói chung và các chất kích thích dạng Amphetamine (ATS) nói riêng đang là một vấn đề khá phức tạp ở nhiều quốc gia trên thế giới và Việt Nam. Với xu hướng ra đời liên tục của nhiều loại ma túy tổng hợp mới cũng như sự gia tăng số người lạm dụng ma túy tổng hợp đã ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh sức khỏe và xã hội, ảnh hưởng đến sự ổn định về mặt xã hội, kinh tế và chính trị.

Lạm dụng ATS không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh, gia đình, làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn ảnh hưởng đến cộng đồng và xã hội và đặc biệt là làm gia tăng nhiễm HIV qua quan hệ tình dục. Một số người bệnh có rối loạn tâm thần và đó cũng là những tác động tiêu cực dễ thấy và là nguyên nhân của tình trạng bệnh và tử vong cao ở người lạm dụng ATS.

Hiện nay, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã chính thức được Bộ Y tế giao làm đầu mối điều trị lạm dụng ma túy tổng hợp. Có thể nói đây là lĩnh vực khá mới ở Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, chính vì vậy trong thời gian qua, Cục đã mời các chuyên gia quốc tế đến để chia sẻ các can thiệp hiệu quả cũng như kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới can thiệp lạm dụng ma túy tổng hợp. Nhiều cuộc hội thảo đã được tổ chức.

Cục cũng đã nhờ các tổ chức quốc tế mời các chuyên gia có kinh nghiệm để tập huấn cho cán bộ y tế hoạt động trong lĩnh vực này. Cục cũng được các tổ chức quốc tế hỗ trợ cử cán bộ tham gia đào tạo về vấn đề ma túy tổng hợp nước ngoài. Với những hiểu biết ban đầu, chúng tôi cũng đã cùng các chuyên gia trong nước và quốc tế xây dựng Hướng dẫn quốc gia can thiệp lạm dụng ma túy tổng hợp dạng Amphetamine – Loại ma túy tổng hợp sử dụng phổ biến nhất hiện nay.

Chúng tôi cũng đang phối hợp với các đơn vị liên quan để xây dựng kế hoạch tổng thể trung hạn can thiệp lạm dụng ma túy trong thời gian tới. Song song đó là vận động sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế để xây dựng và triển khai các dự án thí điểm can thiệp lạm dụng ma túy tổng hợp tại các cơ sở y tế và cộng đồng.

Có thể nói, can thiệp ma túy tổng hợp là vấn đề cực kỳ phức tạp vì kinh nghiệm từ các quốc gia trên thế giới, các loại ma túy tổng hợp mới hàng năm ra đời ngày một nhiều, can thiệp chủ yếu hiện nay là tâm lý xã hội và hành vi. Chưa có thuốc nào tỏ ta hiệu quả trong điều trị. Điều này đòi hỏi sự phối hợp rất lớn của không chỉ người bệnh mà cả gia đình và cộng đồng.

Xin cảm ơn Cục trưởng!

Thanh Huyền (thực hiện)