Nguyên nhân chính của tình trạng trên đó là: Sản xuất hàng hóa nông sản ở Việt Nam hiện nay ngày càng tăng trưởng và khối lượng rất lớn theo từng mùa vụ, nguồn cung cho tiêu thụ nội địa và xuất khẩu rất dồi dào nhưng hệ thống phân phối, sự liên kết giữa các vùng miền, hạ tầng vận chuyển, chi phí logistic,… đã gây thêm những khó khăn cho hàng nông sản Việt. Một nguyên nhân nữa là chính những người đứng ra giải quyết việc ách tắc hàng hóa, nông sản, đã chưa coi nông sản là của gia đình mình, nhà mình làm ra, mà là của bà con nông dân.

Cần có những kịch bản sẵn cho các tình huống giải cứu hàng hóa

Hàng hóa sản xuất ra, kể cả hàng hóa đảm bảo tiêu chuẩn mới chỉ có 10% vào được siêu thị, mặc dù phải qua rất nhiều cửa ải khó khăn bao gồm chi phí chiết khấu, nhập tịch đầu kệ,… ngoài ra họ còn bị ép giá, ép cấp khi muốn đứng chân thương hiệu của mình tại hệ thống phân phối hiện đại.

Chính vì vậy mà rau sạch, rau an toàn, phải dội ngược trở lại thị trường tự do bán lẫn với rau không sạch và với giá tương đương. Việc khuyến khích trồng sản phẩm sạch chưa mấy hấp dẫn với người nông dân Việt Nam hiện nay. Rau sạch, rau an toàn có lẽ chủ yếu dành cho tầng lớp trung lưu trở lên mới dám bước chân vào siêu thị, 90% người nghèo, người thu nhập thấp mua rau quả ở chợ, hàng rong và vỉa hè.

Quay trở lại tình hình ở Hải Dương cho thấy, hàng vạn tấn nông sản thực phẩm như cà chua, cà rốt, bắp cải, xu hào... đã đến mùa thu hoạch để tiêu thụ nội địa và xuất khẩu; trong đó, 70% qua cảng Hải Phòng để xuất khẩu đi các nước. Hải Dương phụ thuộc hoàn toàn vào đường vận chuyển ra biển. Câu chuyện nổi lên đó là do có dịch Covid-19 nên thành phố Hải Phòng đã quá co cụm lại, không cho xe vận tải hàng hóa vào cảng của mình. Lệnh đó chỉ được giải tỏa khi Chính phủ có ý kiến xóa bỏ các trạm kiểm soát trên dọc đường, không “ngăn sông cấm chợ”,...

Qua sự việc trên cho thấy mấy vấn đề như sau: Thứ nhất, khi có chuyện ách tắc hàng hóa tiêu thụ nội địa và xuất khẩu, thì các bộ ngành, kể cả tỉnh Hải Dương chưa làm quyết liệt, mạnh mẽ; chưa tập trung vào giải quyết tại chỗ để khơi thông nguồn hàng, mà trong một tuần chỉ có các công văn đi, công văn lại, báo cáo cấp trên và ngang cấp với nhau mà thôi.

Bênh cạnh đó, lệnh của Hải Phòng ban đầu còn gây khó dễ cho tỉnh bạn, mang tính ngăn sông cấm chợ, thiếu tính chia sẻ, chưa đặt địa vị là hàng hóa của mình để giải quyết nên mới xẩy ra tình trạng hàng chục ngày ứ đọng như vậy. Thật ra: “chúng ta đang tự hại chúng ta” trong sự việc này.

Kết thúc sự việc giải cứu nông sản ở Hải Dương, cần có những kịch bản sẵn cho những tình huống cần giải cứu hàng hóa lúc có dịch, hay không có dịch ở các tỉnh, thành phố trên cả nước. Từ đó, cứ theo kịch bản để thực hiện, giảm bớt các công văn báo cáo không cần thiết, tốn thời gian chi phí mà đem lại những kết quả tức thời. Xu hào, cải bắp chỉ 1-2 ngày đã từ tươi xuống héo, nông sản không chờ những hành động chậm trễ, thậm chí quan liêu, thiếu tính chia sẻ như thời gian vừa qua.

Ngược lại, với những động thái và hình ảnh chưa được tích cực trọn vẹn trong giải cứu ở trên thì bà con, một số siêu thị ở Hà Nội và các tỉnh lại mở rộng lòng đón hàng giải cứu của Hải Dương một cách tích cực, nhanh chóng, mặc dù vẫn chú ý đến yếu tố chống dịch trong quá trình giải cứu.

Như vậy, trên một đất nước này diễn ra song song hai hình ảnh trái ngược về giải cứu nông sản những lúc khó khăn của Hải Dương, cũng như các tỉnh thành phố khác. Điều đó, làm chúng ta phải suy nghĩ nhiều hơn cho quyền lợi của những người nông dân một sương hai nắng, thường xuyên làm ra của cải vật chất cho xã hội thụ hưởng.

Rồi đây, trong năm 2021 và những năm tiếp theo, không ai khẳng định là không còn chuyện giải cứu nông sản. Chính vì vậy, các Bộ ngành, các địa phương cần phải rút ra những bài học cho những chuyện giải cứu kế tiếp nếu có.