Kỳ 2: Đổi mới theo tinh thần cải cách tư pháp nhằm bảo vệ quyền con người
	Vai trò đặc biệt quan trọng của Bộ Luật Hình sự
	Hiểu để thực hiện đúng luật

Theo luật sư Trịnh Khánh Toàn (Đoàn luật sư TP Hà Nội): BLHS năm 2015 đã bổ sung quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân, tạo cơ sở pháp lý đấu tranh đối với hành vi vi phạm do pháp nhân gây ra. Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp hình sự nước ta, BLHS năm 2015 đã quy định pháp nhân là chủ thể của tội phạm, đây là điểm mới nổi bật, mang tính đột phá trong chính sách và tư duy lập pháp hình sự nước ta.

Tuy nhiên, đây là vấn đề mới nên BLHS năm 2015 quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân theo hướng chỉ áp dụng trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại; xác định cụ thể 31 tội danh, là các tội danh mang tính chất thuần túy về kinh tế và môi trường; quy định rõ bốn điều kiện để một pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự và quy định các chế tài áp dụng đối với pháp nhân phạm tội bao gồm ba hình phạt chính, ba hình phạt bổ sung và bốn biện pháp tư pháp.

Bên cạnh đó, BLHS năm 2015 khắc phục những hạn chế, bất cập trong thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả trong đấu tranh phòng, chống tội phạm

BLHS năm 2015 đã bãi bỏ sáu tội danh được quy định trong BLHS năm 1999 gồm: (1) tảo hôn; (2) kinh doanh trái phép; (3) báo cáo sai trong quản lý kinh tế; (4) vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; (5) sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng; (6) không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính; đồng thời, bổ sung 34 tội danh về kinh tế, môi trường, công nghệ thông tin và truyền thông.

ảnh minh họa

BLHS năm 2015 đã cụ thể hóa các trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự theo hướng: Phân biệt rõ các trường hợp đương nhiên được miễn trách nhiệm hình sự và những trường hợp có thể được miễn trách nhiệm hình sự; Sửa đổi và bổ sung một số trường hợp có thể được miễn trách nhiệm hình sự nhằm khắc phục những bất cập khi áp dụng biện pháp này trong thời gian vừa qua.

BLHS năm 2015 đã bổ sung một chương với bảy điều quy định về những trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự, trong đó, tiếp tục quy định bốn trường hợp đã có trong BLHS năm 1999 gồm: sự kiện bất ngờ, phòng vệ chính đáng, tình thế cấp thiết và tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự; bổ sung mới ba trường hợp khác là: gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm pháp; rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ; thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên nhằm khuyến khích người dân an tâm, tích cực tham gia phòng, chống tội phạm; tham gia các hoạt động sản xuất, nghiên cứu khoa học có tính chất "đột phá" vì lợi ích chung.

Cũng theo quan điểm của những chuyên gia nghiên cứu pháp lý, BLHS năm 2015 tạo cơ chế để bảo vệ và thúc đẩy nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Bảo vệ và thúc đẩy nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được xác định là một trong những định hướng lớn xây dựng BLHS. Theo đó, BLHS năm 2015 đã bãi bỏ bốn tội danh gồm các tội: kinh doanh trái phép; báo cáo sai trong quản lý kinh tế; vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng. Đây là những tội phạm không còn phù hợp trong nền kinh tế thị trường; bổ sung 15 tội danh mới thuộc các lĩnh vực tài chính, chứng khoán, bảo hiểm nhằm tạo hành lang pháp lý an toàn, minh bạch thúc đẩy các lĩnh vực này phát triển lành mạnh.

BLHS năm 2015 đã thay thế tội cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng bằng những tội danh cụ thể trong các lĩnh vực quản lý kinh tế như: quản lý đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng, đấu thầu, quản lý đầu tư công, quản lý sử dụng tài sản nhà nước... Quy định này nhằm tăng cường tính minh bạch, tạo hành lang pháp lý an toàn để các doanh nghiệp thực hiện quyền tự do kinh doanh trong các lĩnh vực mà pháp luật không cấm.

Ngoài ra, BLHS năm 2015 có những điều chỉnh về mặt kỹ thuật lập pháp theo hướng nâng cao tính minh bạch; bảo đảm tính thống nhất về mặt kỹ thuật giữa Phần chung và Phần các tội phạm cụ thể và giữa BLHS năm 2015 với các luật khác.

Để triển khai thi hành BLHS năm 2015 và Nghị quyết của Quốc hội về việc thi hành BLHS, Bộ Tư pháp đã chủ động xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành BLHS năm 2015. Trong đó, xác định cụ thể các nhiệm vụ, nhất là rà soát để kịp thời triển khai ngay các quy định có hiệu lực từ khi Chủ tịch nước công bố; tổ chức quán triệt và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để phổ biến, tập huấn BLHS năm 2015, đồng thời rà soát các văn bản quy phạm pháp luật để kịp thời đề nghị sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ hoặc ban hành mới.

Luật sư Ngọc Anh (Đoàn luật sư TP Hà Nội) chia sẻ: Với việc triển khai đồng bộ các nhiệm vụ nêu trên, hy vọng BLHS năm 2015 sẽ sớm đi vào cuộc sống, phát huy vai trò là công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong việc bảo vệ an ninh quốc gia, đấu tranh phòng, chống tội phạm, góp phần bảo vệ an toàn, trật tự xã hội, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ và thúc đẩy nền kinh tế thị trường và tăng cường hội nhập quốc tế.