Với khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã hiện nay, vai trò liên kết vùng lại càng trở nên quan trọng khi mà khu vực này đang thu hút khoảng 7 triệu thành viên. Các hợp tác xã hiện đã thu hút được 3,28 triệu hộ nông dân, chiếm khoảng 38% tổng số hộ nông dân cả nước. Trên địa bàn cả nước đã tổ chức được trên 1.600 chuỗi cung ứng nông sản an toàn, trong số các chuỗi nêu trên có sự tham gia của trên 300 công ty, 150 hợp tác xã.

Tỷ lệ nông sản chủ lực tiêu thụ thông qua liên kết sản xuất tiêu thụ nông sản từ 10% năm 2017, đến nay đã lên hơn 30%, trong đó tỷ lệ hợp tác xã nông nghiệp thực hiện liên kết, tiêu thụ nông sản cho nông dân đạt 37%.

Xác định người dân là chủ thể chính để xây dựng liên kết vùng (ảnh minh họa: T.H).

Tuy nhiên, trong liên kết vùng và kết nối tiêu thụ sản phẩm giữa doanh nghiệp với hợp tác xã thì vai trò của các bên tham gia hợp tác, liên kết trong chuỗi giá trị nông sản còn nhiều hạn chế. Còn gần 70% hợp tác xã nông nghiệp chưa tham gia tiêu thụ nông sản, chưa làm được vai trò cầu nối nông dân với doanh nghiệp; một số hợp tác xã có tham gia nhưng cũng ở mức độ, quy mô hạn chế.

Không những vậy, hợp tác, liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân chưa bền vững, chủ yếu vẫn là thỏa thuận mua bán, tổ chức các vùng nguyên liệu đạt chuẩn về chất lượng, sản xuất theo hợp đồng gắn với thị trường tiêu thụ diễn ra chậm. Việc tiêu thụ sản phẩm còn qua nhiều trung gian, hiệu quả kinh tế không cao.

Vì vậy, các chuyên gia kinh tế cho rằng, cần tiếp tục nghiên cứu hình thành tổ chức quản trị - điều hành cấp vùng phù hợp, đủ sức đảm đương và điều tiết các nhu cầu cấp vùng và thực hiện quản lý nhà nước về phát triển vùng.

Tại diễn đàn "Đẩy mạnh liên kết vùng - Tăng tốc phát triển kinh tế: Kết nối tiêu thụ sản phẩm cho doanh nghiệp, hợp tác xã", ông Nguyễn Văn Thịnh - Phó Chủ tịch Liên minh hợp tác xã Việt Nam cho rằng, cần tiếp tục nghiên cứu hình thành tổ chức quản trị - điều hành cấp vùng phù hợp, đủ sức đảm đương và điều tiết các nhu cầu cấp vùng và thực hiện quản lý nhà nước về phát triển vùng. Bên cạnh đó, để đưa nông dân vào guồng máy sản xuất lớn trong nền nông nghiệp hiện đại cùng với sự liên kết của doanh nghiệp và hợp tác xã thì phải giải quyết được bài toán tích tụ ruộng đất.

Theo ông Nguyễn Văn Thịnh, cần thắt chặt liên kết “bốn nhà”, trong đó có mô hình liên kết hợp tác xã, nhằm khắc phục những hạn chế hiện nay trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời xây dựng nền tảng vững chắc, phát huy lợi thế từng địa phương, vùng miền. Mặt khác, cần quan tâm đầu tư hạ tầng sản xuất và khâu tiêu thụ sản phẩm của các hợp tác xã nói riêng và các đơn vị sản xuất kinh doanh nông nghiệp nói chung.

Hơn nữa, cần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu sản xuất, bao gồm cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng chuyên môn hóa theo vùng lãnh thổ và mở rộng liên kết vùng. Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và hợp tác xã, hộ nông dân với vùng nguyên liệu tập trung có mối quan hệ gắn bó mật thiết, chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau.

Quy tụ, tập trung các hợp tác xã, hộ nông dân sản xuất nhỏ lẻ, phân tán thành cụm, tổ, nhóm để thuận lợi cho việc ứng dụng các tiến bộ khoa học, đưa công nghệ mới vào sản xuất, đẩy mạnh cơ giới hóa, thuận lợi cho việc kiểm tra, giám sát hay thu mua nông sản. Mặt khác, hướng sản xuất vào một nông sản thế mạnh nhất định như năng suất, chất lượng, giá thành phù hợp với nhu cầu của thị trường. Từ đó, dần hình thành các vùng sản xuất tập trung, chuyên canh.

Tái cơ cấu cây trồng, tổ chức lại sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân (ảnh minh họa: BT)

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, việc sửa đổi những vướng mắc tại Luật Đất đai sẽ giúp đẩy mạnh liên kết vùng, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung. Nếu những quy định về tiếp cận đất đai chưa được tháo gỡ thì khó đẩy mạnh liên kết vùng.

Theo ông Trần Đình Thiên, liên kết vùng phải có nền tảng, nối kết các tiềm năng gắn bó với nhau, trình độ xuất phát để bảo đảm có vùng phát triển thật, nếu không làm rõ, lập vùng ra sẽ không thể phát triển. Cùng với đó, cần có cơ chế vận hành và thể chế điều hành phát triển vùng. Sản xuất nông nghiệp định hình theo chuỗi, không phải “mạnh ai nấy làm”.

Ông Nguyễn Quốc Toản - Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, Thủ tướng vừa phê duyệt Đề án Thí điểm xây dựng vùng nguyên liệu nông lâm sản đạt chuẩn giai đoạn 2022-2025. Trên phạm vi 46 huyện, thành phố của 13 tỉnh, đề án sẽ xây dựng 5 vùng nguyên liệu gắn với quy hoạch, quản lý quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương, với quy mô 166.800 ha.

Bên cạnh việc tái cơ cấu cây trồng, tổ chức lại sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân, đề án còn đầu tư, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật phục vụ sản xuất thông qua việc hình thành các chuỗi liên kết sản xuất chế biến, tiêu thụ giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân.

Xác định người dân là chủ thể chính để xây dựng liên kết vùng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ có những kế hoạch đi kèm như phát triển khuyến nông cộng đồng, phát triển các chuỗi liên kết.

Bảo Thoa