Vẫn những nỗi lo cũ...

Thực tế, nghề thu gom, sơ chế, tái chế phế thải đã giảm tải rác thải ra môi trường, mang lại lợi ích cho con người. Song, do mới dừng ở mức độ thủ công, nhỏ lẻ nên vẫn tiềm vẫn những nỗi lo cũ.

Bầu không khí tại ngách 28/132B phố Đại Linh, tổ dân phố 18, phường Trung Văn (quận Nam Từ Liêm), lúc nào cũng ngột ngạt bởi mùi khét của nhựa cũng như tiếng ồn của máy lọc, xay phế thải từ 2 cơ sở sơ chế, nghiền phế liệu nhựa. Tại cơ sở của gia đình bà Nguyễn Xuân Lực, ngay nơi sản xuất vẫn có ban thờ, bên ngoài, từng đống bao tải nhựa chất đầy sân. Sau lưng xưởng này, cơ sở sản xuất nguyên liệu nhựa của gia đình ông Nguyễn Xuân Hoàng, tổ 18, cũng ngồn ngộn mút, xốp, vỏ bao tải... Những phế liệu này được phân loại, cho vào lò nấu thành bánh nhựa để cung cấp cho các cơ sở sản xuất dây ni lông.

Thôn Xà Cầu, xã Quảng Phú Cầu, huyện Ứng Hoà.

Trong khi đó, tại khu vực đường 25m (cạnh khu làng nghề Triều Khúc) xã Tân Triều (huyện Thanh Trì), nhiều kho xưởng cũng lấp đầy phế thải. “Trước đây, thôn Triều Khúc có rất đông số hộ làm nghề thu gom, sơ chế đồng nát, nhưng nay do mặt bằng không có nên số hộ cũng giảm nhiều” - Phó Chủ tịch UBND xã Tân Triều Nguyễn Văn Lăng khẳng định.

Dù nghề sơ chế, tái chế phế liệu ở Trung Văn hay Triều Khúc đang dần “teo tóp” trước cơn lốc đô thị hóa, nhưng len lỏi khắp khu dân cư là hệ thống “chân rết” cơ sở thu gom. Số cơ sở này thường tá túc nơi ven sông, rìa khu dân cư, khu nhà xuống cấp (vì có mặt bằng rộng, giảm chi phí...) nên tiềm ẩn mối lo lớn về nguy cơ cháy, nổ. Dù vậy, hoạt động của hầu hết các cơ sở vẫn không chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính quyền... Trong khi đó, những vụ cháy, nổ kinh hoàng như ở Khu đô thị Văn Phú năm 2016 (quận Hà Đông), phố Đại Linh năm 2019 (quận Nam Từ Liêm)... vẫn còn nguyên giá trị cảnh tỉnh!

Còn với thôn Xà Cầu, xã Quảng Phú Cầu (huyện Ứng Hòa) - thủ phủ của Hà Nội về nghề thu gom, sơ chế phế thải - vẫn phát triển khá mạnh với khoảng 170/400 hộ làm nghề. Hiện tại, xã có khoảng 80 hộ sơ chế nhựa và đa phần vẫn sản xuất ngay tại nơi ở nên việc gây ô nhiễm là không tránh khỏi.

Vì làm giàu cho nhiều hộ dân và tạo công ăn việc làm cho mọi lứa tuổi nên nghề này đã và đang phát triển sang cả địa phương lân cận là thôn Ngọc Đình, xã Hồng Dương (huyện Thanh Oai)...

Duy trì và “đi ngang”

Với thực tế hiện nay, nghề thu gom, sơ chế phế thải sẽ phát triển theo xu hướng khác nhau giữa đô thị và nông thôn. Lãnh đạo địa phương nơi còn tập trung nhiều cơ sở thu gom, sơ chế phế liệu lớn ở phường Trung Văn (quận Nam Từ Liêm) hay xã Tân Triều (huyện Thanh Trì), đều chung quan điểm, Nhà nước cần hỗ trợ để những hộ sơ chế phế thải chuyển đổi nghề thích hợp. Còn với hệ thống “chân rết” cơ sở thu gom phế thải đang xuất hiện ở khắp nơi thì cần được đưa vào diện quản lý với cơ chế thống nhất toàn thành phố.

Trước mắt, để đối phó với nguy cơ cháy, nổ, Thượng tá Chu Anh Quyến, Phó Trưởng Công an quận Bắc Từ Liêm đề xuất: Ngoài việc tuyên truyền và tuân thủ nghiêm ngặt điều kiện về phòng, chống cháy nổ, các cửa hàng thu mua phế liệu cần sắp xếp hàng hoá theo từng loại có cùng tính chất, cùng đặc điểm, cùng phương pháp chữa cháy... Không để hàng hóa lấn chiếm lối đi; không khóa, đóng chặt cửa thoát hiểm trong thời điểm hoạt động sản xuất, kinh doanh. Đặc biệt, không ngủ qua đêm trong cửa hàng thu mua phế liệu...

Còn với vùng nông thôn như Quảng Phú Cầu, địa phương đang triển khai mở rộng cụm công nghiệp Cầu Bầu và cụm công nghiệp Xà Cầu lên 5,9ha và 7,9ha để tạo điều kiện cho các hộ được thuê đất, mở rộng xưởng sản xuất. “Tại 2 cụm công nghiệp này, hệ thống thoát nước thải, phòng cháy, chữa cháy được đầu tư đồng bộ, là cơ sở để nghề phát triển trong an toàn” - Phó Chủ tịch UBND xã Quảng Phú Cầu nhận định.

Nói về xu hướng phát triển của nghề này, Trưởng phòng Hóa chất, Văn phòng đại diện Tập đoàn LX international tại Hà Nội (trụ sở ở phường Cống Vị, quận Ba Đình) Bùi Phương Thanh phân tích: Đa phần cơ sở sơ chế nhựa ở Hà Nội có công nghệ sản xuất thủ công; nguyên vật liệu đầu vào hầu hết là phế liệu không sạch... Vì thế, sản phẩm của các cơ sở sơ chế chỉ dùng làm nguyên liệu cấp thấp cho một số dòng sản phẩm. Muốn nghề phát triển, Hà Nội cần có định hướng cho các khu vực sản xuất tập trung; ban hành tiêu chuẩn cho nhựa tái chế... Chỉ như vậy thì nghề mới phát triển chuyên nghiệp hơn.

Ở khía cạnh khác, PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng đề xuất: Khi xử lý rác thải hiệu quả sẽ đồng thời giải quyết được vấn đề ô nhiễm môi trường và tạo ra giá trị kinh tế, hướng tới xây dựng nền kinh tế tuần hoàn. Vì thế, Hà Nội cần thống kê, rà soát tất cả cơ sở thu gom, sơ chế, tái chế phế thải để có sự đánh giá tổng thể. Từ đó, cần có chính sách phù hợp, nơi nào cần tạo điều kiện để phát triển thì tập trung cơ chế hỗ trợ; nơi nghề không thể tồn tại, thì cần hỗ trợ người dân chuyển đổi nghề...

Thiết nghĩ, nghề thu gom, tái chế, sơ chế phế thải sẽ còn đồng hành với sự phát triển của xã hội, nên việc có định hướng rõ ràng, hỗ trợ cần thiết... sẽ là lựa chọn tốt để nghề phát triển trong an toàn và mang lại hiệu quả cho xã hội.