Vấn đề khá nan giải của đô thị

Hà Nội đã có hàng loạt khu đô thị mới hiện đại, văn minh ra đời. Tuy nhiên, thực tế chỉ có một số khu đô thị bảo đảm đồng bộ hạ tầng, còn lại khá nhiều khu chủ đầu tư chỉ tập trung vào xây nhà ở để bán. Cụ thể, không ít chủ đầu tư chỉ tập trung vào làm các công trình, trong đó có nhà ở để kinh doanh lấy lãi, còn việc xây dựng các hạ tầng xã hội thì ít được chú trọng. Vấn đề kết nối các hạ tầng kỹ thuật như: Giao thông, điện, nước với các khu vực xung quanh chưa tạo nên sự đồng bộ. Bên cạnh đó, nhiều dự án khu đô thị mới với thiết kế hiện đại được triển khai, nhưng lại thiếu những khoảng không gian công cộng, không gian xanh, gần gũi với thiên nhiên.

Một bức tường, cổng được làm từ cây ô-rô. Chủ nhân của sản phẩm độc đáo này là ông Trịnh Nhân Kỳ. Mô hình này góp phần gìn giữ và phát triển không gian xanh, không gian công cộng cho làng quê. Ảnh: Giang Nam

Khảo sát thực tế cho thấy, tại các khu đô thị, chung cư mới, có rất ít khoảng không dành cho cây xanh, hồ nước, khu vui chơi… Đặc biệt, tại những nơi tập trung đông dân cư thì không gian công cộng càng “hiếm”. Lấy ví dụ, trung bình người dân Hà Nội chỉ có 3m2 diện tích không gian công cộng/người. Thậm chí, theo thống kê tại khu vực quận Hoàn Kiếm có khoảng 13 vườn hoa, với diện tích chia theo đầu người thì mỗi người dân ở đây chỉ có khoảng 0,1m2. Đặc biệt, tại khu vực phố cổ còn hạn hẹp hơn, khi khu vực này chỉ có duy nhất vườn hoa Đường Thành, phường Cửa Đông. Dẫn như vậy để thấy rằng, Hà Nội còn một khoảng cách rất xa mới đạt chuẩn về không gian công cộng so với các thành phố trên thế giới.

Thực tế, Hà Nội cũng có nhiều nỗ lực trong phát triển không gian xanh, không gian công cộng. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đủ để “lấp” đủ nhu cầu của người dân. Tình trạng thiếu không gian sinh hoạt chung khiến cuộc sống của người dân trở nên bí bách, thiếu điểm để kết nối, giao lưu. Chẳng hạn, hiện nay, tại Thành phố chỉ có một vài điểm không gian công cộng có hiệu quả và thu hút được đông đảo người dân hưởng ứng tham gia như phố đi bộ hồ Gươm, phố sách 19/12, khu vực phố bích họa Phùng Hưng, khu vực phố đi bộ Trịnh Công Sơn... Ngoài ra, nhiều người dân chọn một số trung tâm thương mại, rạp chiếu phim, công viên giải trí để thư giãn vào những dịp cuối tuần.

Theo các chuyên gia nghiên cứu, không gian chung phục vụ cho tất cả mọi tầng lớp người dân, là một trong những biểu hiện cho tính dân chủ xã hội. Khi được thiết kế và chăm sóc đúng cách, chúng sẽ kéo gần con người lại với nhau hơn, cung cấp các địa điểm gặp gỡ và nuôi dưỡng các mối quan hệ xã hội. Nhìn rộng ra, những không gian này định hình nên bản sắc của một khu vực, tạo nên nét độc đáo và cảm nhận rất riêng về cộng đồng địa phương.

Nhân rộng các mô hình hay

Bên cạnh những không gian xanh hiện hữu, ít năm qua, Hà Nội cũng đã khởi công xây dựng hàng loạt công viên có quy mô lớn như công viên hồ điều hòa Nhân Chính (Công viên Thanh Xuân), công viên, hồ điều hòa phía Bắc và phía Nam nghĩa trang Mai Dịch, Công viên giải trí tại Mễ Trì... Cùng với những dự án lớn, hiện có nhiều nỗ lực của các tổ chức xã hội và cộng đồng người dân trong việc kiến tạo và mở rộng không gian công cộng.

Trường hợp ông Trịnh Nhân Kỳ ở thôn Yên Trường, xã Trường Yên, huyện Chương Mỹ nỗ lực gìn giữ, phát triển cảnh quan và không gian xanh nơi làng quê là ví dụ. Ông Kỳ là tác giả của công trình cổng và tường rào trước nhà bằng cây ô rô tuyệt đẹp mà khách đến đây đều trầm trồ thán phục. Theo lời kể, từ thời thanh niên ông đã mê mẩn những hàng tường rào bằng dâm bụt, ô rô cũng như những gốc cổ thụ. Trước quá trình đô thị hóa, cây xanh trở nên hiếm dần, cổ thụ chỉ còn một vài cây, những chiếc tường cây thì biến mất. Ông ao ước có thể tự tay mình trồng và chăm sóc, tạo nên một hình cổng cây lớn để thỏa tình yêu. Vậy là từ năm 1992, ông bắt tay vào công việc. Đến nay, công trình cây tuyệt mỹ của ông Kỳ đã có độ tuổi 30 năm, làm đẹp nhà, đẹp làng và là điểm đến của nhiều khách phương xa.

Bên cạnh những cá nhân, những sáng kiến phát triển không gian xanh, không gian công cộng cũng thường xuất phát từ các kiến trúc sư, những chuyên gia đô thị cùng sự chung tay của chính cộng đồng dân cư của Hà Nội. Dự án cải tạo bãi rác thành sân chơi tại Tổ 16, phường Phúc Tân, dự án Cải tạo cảnh quan và trồng cây xanh tại bờ vở sông Hồng, phường Chương Dương (quận Hoàn Kiếm) là ví dụ. 2 dự án này đều có điểm chung cải tạo bãi rác ô nhiễm ven sông Hồng thành các không gian công cộng, vui chơi cho người dân trong khu vực.

Theo tìm hiểu, 2 dự án do Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống khởi xướng với sự tham gia các tổ chức như: Think Playgrounds, ECUE, Keep Hanoi clean, Trung tâm nghiên cứu môi trường và cộng đồng cùng một số tổ chức, cá nhân khác thực hiện. Điều đáng nói, đây là hai dự án cộng đồng nên những người thực hiện đã huy động sự tham gia của đông đảo người dân một cách hiệu quả.

Ví dụ, dự án cải tạo môi trường khu vực bờ vở sông Hồng ban đầu khi triển khai cũng gặp không ít khó khăn. Theo những người thực hiện dự án, lượng rác thực tế gấp nhiều lần so với ước tính ban đầu. Các tầng rác ăn sâu xuống đất, có chỗ tới 3m phải thuê máy đào cả ngày lẫn đêm để múc hết rác... Nhưng với sự tham gia nhiệt tình của đội ngũ chuyên gia, tình nguyện viên, người dân... khoảng 200 tấn rác thải đã được dọn sạch sau nhiều tuần. Đáng chú ý, sau khi dọn sạch rác thải, người dân ngách 43/32 Bạch Đằng cùng nhau xây dựng mô hình vườn rừng rộng 180m2 có hàng rào bao quanh. Vào mỗi ngày thứ bảy, chủ nhật hằng tuần, cư dân lại thay nhau ra trồng và chăm sóc cây.

Theo PGS.TS. Phạm Quỳnh Phương - Khoa các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội, chính các dự án tương tự như trên đã làm sáng rõ hơn góc nhìn văn hóa lịch sử ở khu vực bờ đê, phía bên kia sông Hồng, xóa nhòa ranh giới trong – ngoài đê, bao trùm cả không gian Hà Nội nhất là khi Thành phố đã có quy hoạch đô thị ven sông Hồng.

Rõ ràng, để phát triển một đô thị xanh thông minh và hạnh phúc đúng nghĩa, bên cạnh việc sử dụng, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại còn phải kết hợp với quy hoạch hoàn chỉnh để tạo nên không gian đô thị xanh bền vững. Ngoài ra, cũng nên nhân rộng những không gian xanh nhờ sự chung tay từ cộng đồng./.