Độc đáo rối nước Đào Thục
	Vật thể lạ bay trên bầu trời nước Mỹ

Nghệ sĩ kiêm...cửu vạn

NSƯT Chu Lượng – Phó giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long.

Theo chân NSƯT Chu Lượng – Phó Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long (Hà Nội), được mục sở thị những hoạt động phía sau sân khấu rối nước tại nhà hát này quả là một trải nghiệm thú vị. Ấn tượng của chúng tôi là hình ảnh hàng chục nghệ sĩ bì bõm lội nước lên bờ sau khi hoàn thành vai diễn. Vừa loay hoay trút bỏ bộ quần áo cao-su đặc chủng dành riêng cho công việc, các nghệ sĩ vừa rổn rảng tự trào về đời nghệ sĩ truân chuyên của mình: “Đầu óc thăng hoa cùng nghệ thuật, nhưng chân tay lại là của cửu vạn”.

Theo NSƯT Chu Lượng thì phổ biến nhất với nghệ thuật múa rối nước là rối đồ chơi, với khởi đầu là những khối gỗ mộc. Cái tài của nghệ sĩ tạo hình là thổi hồn vào những con rối nước bằng những phương pháp thủ công như đẽo, khắc, tô màu. Tiếp đó, những hình tượng nhân vật quen thuộc trong dân gian như chú Tễu, Chí Phèo, Thị Nở… bỗng tràn đầy sức sống, “ào” ra đời thường theo sự điều khiển của nghệ sĩ ẩn sau tấm mành tre.

Nghệ sĩ Thành Đạt chia sẻ về đặc trưng nghề nghiệp của mình: Người nghệ sĩ buộc phải am hiểu văn hóa dân gian, kỹ năng biểu diễn phối hợp nhuần nhuyễn - từ tai nghe nhạc, tay điều khiển con rối, đến miệng hát theo điệu nhạc… Thể lực của nghệ sĩ rối nước cũng rất quan trọng, nếu muốn điều khiển được những con rối tưởng chừng cứng đờ, chỉ biết lắc lư, lật đật giơ tay chém lên chém xuống với một bộ mặt bất động. “Hồi mới vào nghề, tôi chỉ chăm chăm học hỏi để làm sao phối hợp một cách mềm dẻo từng động tác múa rối cho khớp với nhạc. Đến khi thực tế được phân vai, mình phải có trách nhiệm với từng nhân vật rối mình điều khiển. Bạn thử tưởng tựơng xem, mỗi con rối nước nặng khoảng 20kg, còn diễn viên ngày vài bận phải mang rối xuống nước luyện tập, biểu diễn rồi lại mang lên bờ và bảo quản. Chưa kể đến việc nhiều vở diễn thiếu diễn viên, nên mỗi người phải kiêm nhiệm từ 2 – 3 vai diễn trong một chương trình, thì cuối buổi cũng mệt lử. Lúc đó, mình mới thấm thía, để theo đuổi công việc này thực sự không phải việc dễ dàng” – nghệ sĩ Thành Đạt chia sẻ.

Một tiết mục biểu diễn ở nhà hát Múa rối Thăng Long.

Trong khi đó ở góc phòng, nghệ sĩ Bá Thành đang xuýt xoa hơ tay bên lò sưởi. Anh vui vẻ cho biết: “Tôi đã từng gắn bó với sân khấu rối nước đã hơn 10 năm. Trước đây, khi chưa có lò sưởi, mỗi lần diễn trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt thế này, anh chị em nghệ sĩ thường đốt một đống củi to. Cứ ai diễn xong phân cảnh của mình, thì chạy lên hơ tay chân cho hồi sức, rồi lại xuống diễn tiếp.. Có những truờng hợp đang diễn giữa chừng thì phát hiện bộ quần áo cao-su bị dò thủng. Nước lạnh cứ dần ngấm vào người, nhưng vẫn phải cắn răng chịu đựng cho đến khi hoàn thành vai diễn mới dám lên bờ để thay. Bởi luôn phải ngâm mình trong nước bằng bộ quần áo cao-su mỏng nên hầu hết nghệ sĩ rối nước đều mắc bệnh khớp. Tư thế điều khiển rối nước luôn khom lưng, chùn gối, nên nhiều nghệ sĩ chưa toan về già đã có dấu hiệu suy thoái cột sống”.

"Tết của mình là Tết của rối nước"

Nghệ sĩ Bá Thành cho biết nghề diễn viên múa rối nước làm ăn phát đạt nhất là vào dịp Tết, nên bắt đầu từ đầu mùa rét là thời điểm ráo riết luyện tập và trình diễn thử chuẩn bị cho chương trình Tết. Anh Thành quê gốc ở Ninh Bình và dù gắn bó với nghề hơn 10 năm, nhưng chỉ 3 năm là anh có mặt ở quê đón Tết cùng gia đình, bởi dịp Tết lịch diễn luôn kín, có khi đỏ đèn cả ngày. “Dù thù lao những suất diễn ngày cao điểm thường gấp 2 – 3 lần so với ngày thường, nhưng cứ nghĩ về khoảnh khắc được sum họp gia đình vẫn mãi là ước mơ, khiến mình không khỏi chạnh lòng. Mỗi lần gọi điện về quê, nghe giọng đứa con gái nhỏ líu lo đòi bố về đưa đi chơi, khiến mình cứ rưng rưng nước mắt. Cũng may trong đoàn, nhiều nghệ sĩ nhà ở Hà Nội đã xung phong diễn thay để người ở xa như chúng tôi có dịp về quê ăn Tết, nhưng nhờ được một hoặc hai cái Tết, chứ ai nhờ được cả đời, nên “Tết của mình là tết của rối nước” – anh Thành tâm sự với đôi chút ngậm ngùi.

Đối với những nữ nghệ sĩ thì việc mải miết với những suất diễn cũng quả là éo le. Chị Lan Hương cho hay: “5 năm gắn bó với vui, buồn của rối nước, không ít lần tôi nhận được những lời trách khéo từ mẹ chồng về khả năng chu toàn cho gia đình của một phụ nữ. Nhiều lúc nghĩ cũng tủi thân. Dịp lễ, Tết, người ta tất bật sắm sửa cho gia đình, còn mình cứ hết ôm rối bì bõm lại lo học lời thoại, nắm bắt nhạc nền sao cho khớp từng phân cảnh. Công việc thì đòi hỏi luôn phải tập trung cao độ, bởi chỉ cần lơ là một chút là diễn không ăn ý, hỏng cả tiết mục chung. Nhiều khi, nghĩ đến con ốm sốt ở nhà mà lòng nóng như lửa đốt…”.

Éo le hơn nữa là cặp đôi Ngọc Minh – Chí Bảo. Vợ là diễn viên múa rối, chồng làm nhạc công. Hai vợ chồng không khỏi chạnh lòng khi nghĩ đến con, bởi bé thường được gửi về ông, bà ngoại chăm sóc, bởi họ cứ mải miết với những suất diễn ngày Tết. Họ trần tình: “Ngày Tết, mọi nhà đưa con đi chơi, còn hai vợ chồng cứ bám lấy cái ao, người lúc nào cũng sũng nước…”, nhưng rồi lại cười đầy lạc quan: "Sinh nghề tử nghiệp, cái nghề của mình nó thế mà…”.

Vất vả là vậy, nhưng nụ cười vẫn nở trên những đôi môi của các nghệ sĩ đang tím tái vì rét. NSƯT Chu Lượng chia sẻ: "Với những người đã trót yêu nghề này, thì đi diễn Tết luôn có những cảm xúc đặc biệt. Dường như các nghệ sĩ đều có sự thăng hoa hơn thường ngày… Nhưng điều quan trọng hơn là, chúng tôi đã góp phần đem lại niềm vui cho đông đảo khán giả và họ có thêm cơ hội khám phá một nét đẹp của văn hóa dân gian Việt Nam…”.

Tuệ Linh