Tới Cổ Thạch, đắm chìm trong mùa rêu xanh và bãi đá kỳ ảo
	Báo nước ngoài bình chọn 10 địa danh đẹp nhất Việt Nam

Xưa kia thời Lý, Trần cửa Đông của Hoàng Thành có tên: cửa Tường Phù. Năm 1894 - 1897 thực dân Pháp phá tường thành làm một chiếc cổng sắt thay cho cửa Tường Phù. Người dân gọi là Cổng Tỉnh (chiếc cổng đi vào trong tỉnh). Phía sau Cổng Tỉnh là khu quân sự phía Đông Hoàng Thành.

Thời Nguyễn nơi đây tập trung hầu hết các ty, tào, dinh thự, công đường của các quan lại tổng đốc, tuần phủ, án sát… Để thuận tiện cho việc quản lý hành chính và thông thoáng đời sống kinh tế quân lính trong thành, Pháp mở một con đường từ Cổng Tỉnh ra ngoài khu phố cổ. Đây là con phố nối tiếp đường trong thành.

Một góc phố Cửa Đông (Ảnh minh họa)

Với mặt đường to, rộng rãi trải đá, vỉa hè xây gạch, có cống thoát nước, có đèn đường sáng trưng với hai hàng cây rợp mát. Vào thời kỳ đó Hà Nội chỉ có phố Tràng Tiền, phố Đồn Thủy mới to đẹp, hiện đại như vậy. Pháp trưng biển, đặt tên “Rue de Bichol). Đại lộ tướng Bi sô, nhưng người Hà Nội vẫn gọi phố Cửa Đông, Cổng Tỉnh.

Cửa Đông là khu quân sự trọng yếu được Pháp canh phòng cẩn mật. Tại khu này năm 1908 một số lính khố đỏ Việt Nam trong quân đội Pháp được giác ngộ đã phối hợp với nghĩa quân Yên Thế tổ chức đầu độc binh linh Pháp tối ngày 27-6-1906. Kế hoạch đầu độc tiến hành, 200 lính Pháp trúng thuốc mê man bất tỉnh.

Nhưng do thuốc độc không đủ mạnh nên nghĩa quân Đề Thám dự kiến đánh vào thành Hà Nội không thành công, Pháp hoảng sợ điên cuồng đàn áp. Chúng bắt những người cầm đầu đội lính khố đỏ là Đội Bình, Đội Nhân, Cai Ngà…đem chém ở dưới chân cột cờ. Chúng còn bắt hàng trăm người trong thành phố và xử thêm mười án chém nữa.

Trên phố Cửa Đông có ngôi nhà từng là cơ sở tài chính kiêm giao thông liên lạc của Kỳ bộ Việt Nam thanh niên Cách mạng đồng chí hội ở Bắc kỳ. Ngôi nhà số 20 phố Cửa Đông được ông Đỗ Ngọc Du thuê làm xưởng chữa cơ khí và cho thuê ô tô du lịch. Người giúp việc cho ông Du là ông Trần Trọng Hoan thợ tiện lành nghề. Các ông mua xe cũ sửa chữa lại và dùng xe vận chuyển hàng hóa lấy tiền gây quỹ cho Kỳ bộ và giao thông liên lạc.

Tháng 4 năm 1929 từ phố Cửa Đông đoàn xe của ông Đỗ Ngọc Du, Trần Trọng Hoan đã đưa đón đại biểu các tỉnh về đồn điền Bo ren chân núi Ba Vì họp hội nghị toàn Bắc Kỳ của Kỳ bộ Thanh niên Cách mạng đồng chí hội.

Khi thành lập Đông dương dương Cộng sản Đảng (17/6/1929) ông Đỗ Ngọc Du được cử làm ủy viên Ban chấp hành Trung ương lâm thời của Đảng trực tiếp làm Bí thư Thành ủy Hà Nội. Ông Trần Trọng Hoan sau cũng là Bí thư thành ủy Hải Phòng.

Sau Cách mạng tháng Tám, đại lộ Bi Lô đổi tên thành phố Cửa Đông.

Giờ đây phố Cửa Đông là phố khá yên tĩnh mát mẻ giữa khu phố cổ tấp nập đông vui nhộn nhịp. Phố khá ngắn chỉ gần 50 ngôi nhà mà có tới hơn chục khách sạn hiện đại, lịch sự, sang trọng tiện nghi cùng với gần chục cửa hàng cà phê, điểm tâm giải khát ẩm thực đặc sản.

Cũng giống như các phố cổ, “buôn có bạn, bán có phường”. Hàng chục cửa hàng buôn bán vải đầy ắp các cuộn vải, xúc vải, chồng vải đủ mầu sắc từ nhã nhặn đến tươi tắn rực rỡ, hấp dẫn khách hàng.

Lê Nhật Tăng