Hút thuốc lá là một trong những tác nhân gây hại cho sức khỏe con người và Việt Nam hiện vẫn đang là một trong 15 quốc gia có mức tiêu thụ thuốc lá cao nhất thế giới. Ngoài thuốc lá điếu, nhiều loại hình thuốc lá mới (gọi chung là thuốc lá thế hệ mới) đã xuất hiện theo sự phát triển của công nghệ.

Tại Việt Nam, sản phẩm này đã xuất hiện ở nhiều kênh khác nhau dù chưa được phép thương mại. Các sản phẩm được đưa vào Việt Nam thông qua buôn lậu trái phép hoặc nhập khẩu theo đường xách tay. Tình trạng nhập lậu ngày càng đáng báo động, trong khi các cơ quan chức năng gặp khó khăn trong việc xử lý vì sản phẩm này chưa xuất hiện trong bất kỳ một văn bản quy phạm pháp luật nào, chỉ gộp chung vào loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ.

Trao đổi tại Tọa đàm, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) cho rằng, Việt Nam đang quản lý các sản phẩm thuốc là bằng Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá ban hành 2012. Vào thời điểm ban hành Luật, chưa có thuốc lá thế hệ mới tại thị trường Việt Nam nên các sản phẩm này không thuộc đối tượng điều chỉnh của luật.

Tọa đàm “Quản lý thuốc lá thế hệ mới - Cần góc nhìn mới”.

Bà Liên cho rằng, điều này không có nghĩa Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá không áp dụng được cho những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại thời điểm hiện nay. Tại phiên họp Các bên lần thứ 8 (COP8) về Kiểm soát Thuốc lá, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác định thuốc lá làm nóng, một trong những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, là sản phẩm thuốc lá và kêu gọi các nước quản lý theo Luật kiểm soát thuốc lá hiện hành của quốc gia.

“Do WHO đã chính thức công nhận thuốc lá làm nóng là thuốc lá, do vậy việc cần làm tiếp theo là áp dụng luật kiểm soát thuốc lá hiện hành đối với sản phẩm này như thế nào là phù hợp”, bà Liên nói.

Ông Vũ Đức Nam - Phó trưởng phòng Công nghiệp Thực phẩm, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), cho rằng, nhu cầu quản lý thuốc lá thế hệ mới là cần thiết và nhiệm vụ này cũng đã kéo dài trong nhiều năm qua, do vậy cần sớm có câu trả lời cho Chính phủ, cũng như mong mỏi của cộng đồng. Hiện, Bộ Công Thương đã tiếp thu ý kiến góp ý của các bộ, ngành và phối hợp với Bộ Y tế nghiên cứu, đề xuất chính sách quản lý riêng đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới.

Cụ thể, trong cuộc họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội cùng các bộ, ngành liên quan vào cuối tháng 9/2021, Bộ Công Thương đã có báo cáo về việc đề xuất thí điểm có thời hạn đối với thuốc lá làm nóng.

Ông Lê Thành Hưng - Trưởng phòng Tiêu chuẩn Nông nghiệp Thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (VSQI), cho biết thêm, đã có nhiều nghiên cứu khoa học được thực hiện trên thế giới để đánh giá thành phần phát thải của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Từ năm 2018, WHO đã khuyến cáo các quốc gia có chính sách và biện pháp quản lý các sản phẩm thuốc lá làm nóng như các sản phẩm thuốc lá điếu, căn cứ các điều trong Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá (FCTC). Trong báo cáo năm 2021, WHO cũng khuyến cáo rằng các sản phẩm mới, kể cả thuốc lá điện tử, cần được đưa vào phương pháp tiếp cận toàn diện để kiểm soát thuốc lá.

Những khuyến cáo của WHO và các biện pháp quản lý của Hoa Kỳ hay Liên minh châu Âu có tác động mạnh mẽ đến xu hướng quản lý các sản phẩm thuốc lá mới hiện nay.

Hiện nay, nhiều nước đã ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm nhiều nước châu Âu, Bắc Mỹ, các nước Liên Xô cũ, Trung Đông và châu Á… Mới đây, Trung Quốc cũng đã có dự thảo tiêu chuẩn quốc gia (GB) cho sản phẩm thuốc lá điện tử.

Theo ông Hưng, cho dù còn những tranh cãi về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, về tính năng tác dụng cũng như việc áp dụng pháp luật thì không thể phủ nhận rằng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới xuất hiện tại Việt Nam đang được một bộ phận người tiêu dùng sử dụng.

Lực lượng chức năng phát hiện, thu giữ lô hàng thuốc lá điện tử lậu (Ảnh: VGP)

Hiện nay, toàn bộ các quy định như Nghị định, quy chuẩn kỹ thuật về thuốc lá hiện hành vẫn chỉ được áp dụng cho các sản phẩm thuốc lá truyền thống. Pháp luật cần điều chỉnh theo kịp các hiện tượng xuất hiện trong đời sống kinh tế - xã hội, nên cần có một khung pháp lý phù hợp cho mặt hàng này.

Còn theo Phó Trưởng ban Dân nguyện của Ủy Ban thường vụ Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng, nhu cầu về khung pháp lý nhằm kiểm soát những sản phẩm thuốc là thế hệ mới là rất cấp thiết, nhằm giúp cho các cơ quan, ban, ngành chức năng có đủ công cụ để chế tài, xử phạt nghiêm minh các hành vi phạm tội.

Tuy nhiên, một chính sách quản lý phù hợp các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vẫn còn đang bị bỏ ngỏ quá lâu, dù cho việc kêu gọi quản lý đã được thực hiện từ cách đây nhiều năm do chính Chính phủ chỉ đạo. Chúng ta đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng lại chưa được áp dụng một cách triệt để.

Trước những thực tiễn cấp thiết như hiện nay, ông Nhưỡng cho rằng, cần khẩn trương đưa ra một lộ trình thích hợp để có thể đẩy nhanh tiến trình quản lý. Việc sớm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chịu sự kiểm soát của Chính phủ, chế tài của luật pháp chính là góp phần chống lại việc bình thường hóa sử dụng mọi loại sản phẩm thuốc lá, cũng như ngăn chặn tình trạng phạm tội ngày càng tăng của những tổ chức, cá nhân buôn lậu.

Theo ông Nhưỡng, việc thiếu chính sách quản lý tồn tại nhiều năm qua đã và đang gây ra những tổn thất, phương hại về mặt kinh tế và xã hội. Chính phủ, các cơ quan quản lý, các chủ thể liên quan và người tiêu dùng nói chung đã chờ đợi một chính sách quản lý đối với thuốc lá thế hệ mới từ nhiều năm nay.

"Với sự nỗ lực của Bộ Công Thương cùng các bộ, ngành liên quan, rất mong các đề xuất quản lý trong thời gian tới sẽ sớm có quyết định, nhằm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào kiếm soát, góp phần phòng, chống và giảm tác hại thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cho người dân, lành mạnh thị trường và tránh thất thu cho Nhà nước", ông Nhưỡng nói.