Gia đình cố nhạc sĩ Văn Cao hiến tặng “Tiến quân ca”

Nhận xét về “Xứ Đông Dương”, PGS-TS Dương Văn Quảng (từng là Tham tán Công sứ ở Paris (1992-1995), Ðại sứ Việt Nam tại Singapore (2003-2007), Ðại sứ Việt Nam tại UNESCO và Tổ chức Pháp ngữ, rồi làm Giám đốc Học viện Ngoại giao từ 2007-2011) viết: “Cuốn sách được viết dưới con mắt của một Toàn quyền nhằm tự khẳng định rằng mình đã “hoàn thành trọng trách lớn lao…ở Đông Dương tốt hơn bất kỳ ai khác” “với niềm tự hào phụng sự nước Pháp”. Hơn thế nữa, con người này có một quyết tâm sắt đá là phải thành công trong việc biến xứ sở này thành tiền đồn của Pháp tại Viễn Đông...

Ông Paul Doumer và tác phẩm “Xứ Đông Dương”.

Như vậy, lẽ đương nhiên nó chứa đựng nhiều sự kiện, nhiều đánh giá mang nặng tính chủ quan, không trùng khớp với lịch sử mà chúng ta từng biết và không phù hợp với cách nhìn của Việt Nam về cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất tại Đông Đương.

Điều đáng lưu ý với bạn đọc là cuốn sách truyền tải rất nhiều thông tin về xứ Đông Dương, nhất là về một giai đoạn lịch sử mang tính bước ngoặt về nhận thức trong xã hội Việt Nam lúc đó. Những năm tháng này cùng với những sự kiện diễn ra mang đậm dấu ấn lịch sử cần được nghiên cứu một cách thấu đáo, khách quan, tránh những thành kiến và phê phán một chiều.

Lịch sử vốn là một bộ môn khoa học nghiên cứu, đánh giá những sự kiện đã xảy ra. Lịch sử phải chấp nhận cách nhìn đa chiều sự kiện thì nó mới là nó và mới hấp dẫn, thúc đẩy thế hệ trẻ tự tìm hiểu và yêu lịch sử, nhất là lịch sử nước mình… Đọc “Xứ Đông Dương”, bạn sẽ bị lôi cuốn bởi cách viết của tác giả; đặc biệt, bạn sẽ được khám phá nhiều điều mới mẻ mà chưa từng đọc được trước đó về giai đoạn lịch sử này của đất nước Việt Nam”.

Không chỉ dừng lại ở việc ghi chép về người thật việc thật, tác giả còn thể hiện rõ tầm nhìn xây dựng và phát triển quốc gia trong bối cảnh xứ Đông Dương, nhưng cũng trong viễn cảnh chung của cộng đồng nước Pháp.

PGS -TS Nguyễn Thừa Hỷ, người hiệu đính cho cuốn sách nhận xét: “Toàn quyền Paul Doumer là một người phức hợp nghịch lý, từng gây nhiều tranh cãi. Nhiều người khen ông là một quan chức cai trị tài năng, có tầm nhìn chiến lược xa rộng với ý chí quyết đoán, một con người tự lập tự tin trong hành động, một tấm gương chính trực, liêm khiết. Nhưng cũng có không ít ý kiến chê ông là một nhà chính trị kiêu căng, đầy tham vọng và thủ đoạn, độc đoán chuyên chế với những biện pháp bóc lột tận thu tàn nhẫn đối với người dân xứ thuộc địa.

Lịch sử vốn là một ngôi nhà có nhiều cửa sổ. Đứng từ bên ngoài, tùy từng góc nhìn khác nhau, người ta có thể chứng kiến những mảng sáng - tối khác nhau và đưa ra những nhận định tương phản khác nhau. Điều đó là chuyện bình thường. Sự thẩm định của thực tiễn qua một khoảng thời gian lịch sử đủ độ lùi xa có thể sẽ đưa lại những đánh giá tương đối công bằng thỏa đáng hơn, tuy chắc rằng chẳng bao giờ sẽ đạt được những phán quyết, kết luận cuối cùng.

Tuy nhiên, có một điều gần như được đồng thuận nhất trí trong những những ý kiến đối lập khác nhau, đó là việc mọi người đều coi Paul Doumer là một gương mặt lịch sử có tầm vóc lớn, một hiện tượng lịch sử để lại nhiều dấu ấn sâu đậm đối với Việt Nam cũng như nước Pháp thời cận đại. Những chuyển biến về kinh tế - xã hội và phát triển đô thị ở Việt Nam cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX cần được coi như những tiến hóa mang tính bước ngoặt của lịch sử dân tộc, trong đó có vai trò và sự đóng góp lớn của Paul Doumer.

Một nhân cách độc lập, cấp tiến, bênh vực sự công bằng xã hội, một kẻ thù không khoan nhượng đối với tệ giáo điều, nạn tham nhũng và sự lười biếng trì trệ cũng có thể là một tấm gương đáng suy ngẫm đối với xã hội Việt Nam đương đại. Thêm vào là một mẫu hình ứng xử kết hợp nhuần nhuyễn giữa vốn kiến thức uyên bác và vốn kinh nghiệm phong phú, một tài năng trong tư duy lô gích vững chắc và phong cách biểu đạt dung dị sinh động trong nói và viết, phải chăng cũng là những kỹ năng sống đáng học tập.

Lịch sử vốn là bức thông điệp đa nghĩa, mà quá khứ luôn luôn nhắn gửi cho hiện tại. Tìm hiểu, suy ngẫm về bức tranh toàn cảnh của xã hội Việt Nam cách đây hơn một thế kỷ, những con người có vai trò ảnh hưởng tới xã hội ấy, trong đó có những hồi ức của Toàn quyền Paul Doumer, chắc chắn là những điều bổ ích và sẽ không bao giờ thừa”.

Thực tế cho thấy, Paul Doumer vốn là người cai quản cả Đông Dương và từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng của nước Pháp, nên với “Xứ Đông Dương”, người đọc có cơ sở để tin rằng, những chia sẻ của Paul Doumer là những đánh giá sâu sắc, rất khác với nhiều tác giả thuộc địa khác.

Lê Quang Vinh