Phố Quán Thánh
	Hoa ban chớm nở trên đường phố Hà Nội

Phố mang tên nghĩa quân Tây Sơn. Nơi đây diễn ra chiến công vô cùng oanh liệt của vua Quang Trung đập tan quân xâm lược Mãn Thanh, giải phóng thành Thăng Long, giành lại non sông, đất nước.

Năm 1789 được tin Tôn Sĩ Nghị cầm đầu kéo 29 vạn quân vượt qua biên giới hòng cướp đoạt nước ta. Ngày 25 tháng 11 năm 1789 Nguyễn Huệ - người anh hùng áo vải, cờ đào làm lễ tế trời đất ở núi Tam Điệp - Ninh Bình đăng quang Hoàng đế lấy niên hiệu Quang Trung thống lĩnh đại binh tiến ra Bắc. Đi đến đâu nghĩa quân cũng được dân chúng đồng lòng, nhiệt tình hưởng ứng tham gia với khí thế sôi nổi, mạnh mẽ. Đoàn quân tiến như vũ bảo. Chỉ trong 6 ngày bằng những trận đánh tập kích, mai phục thần tốc, chớp nhoáng. Ngày 3 Tết Kỷ Dậu nghĩa quân đánh chiếm đồn Hà Hồi, Ngọc Hồi. Quân ta tràn vào thành. Giặc phải vượt khỏi thành, dẫm đập lên địa lôi, chết như rạ, máu loang cánh đồng. Đàn voi của nghĩa quân Tây Sơn đuổi theo quân giặc, hàng vạn quân lính Mãn Thanh kinh hãi, hoảng hốt lao xuống đầm lầy chìm nghỉm.

Nhân dân 7 làng Khương Thượng do đô đốc Long (Đặng Tiến Đông) chỉ huy hợp lực với nghĩa quân Tây Sơn đã dùng rơm rạ bện thành bùi ngùi khổng lồ rồi tẩm dầu đốt ném vào trại giặc lập “Trận Rồng Lửa” giành chiến thắng oanh liệt ở Đống Đa. Đề đốc Sầm Nghi Đống đau đớn trước thất bại nhục nhã phải thắt cổ tự tử ở núi Ốc (Loa Sơn) gần Chùa Bộc ngày nay. Nghĩa quân Tây Sơn vượt qua Ô Chợ Dừa tiến thẳng vào giải phóng Thăng Long đúng ngày mồng 5 Tết Kỷ Dậu. Chinh Man Đại tướng Tôn Sỹ Nghị hoảng hốt không kịp mặc áo giáp vội vã nhảy lên ngựa, lao qua cầu phao sông Hồng chạy trốn về nước.

Sau trận chiến thắng oanh liệt năm 1789, xác quân xâm lược Mãn Thanh ngổn ngang khắp vùng. Người dân thu nhặt xác giặc chồng chất thành từng đống rồi lấp đất lên. Năm 1851 kinh lược sứ Nguyễn Đăng Giai cho mở đường, họp chợ ở vùng này đã tập trung các gò mả vào chiếc gò thứ 13. Người dân Khương Thượng đặt tên cho gò: Gò Đống Đa.

Đối diện bên gò Đống Đa. Năm 1847 khi mở rộng đường làm nhà, thấy nhiều hài cốt quân Mãn Thanh rải rác vùng này, dân hai làng Thịnh Quang và Nam Đồng đã quyên tiền xây dựng ngôi chùa giữa hai làng và đặt tên chùa Đồng Quang (tên ghép của hai làng) để làm chỗ siêu sinh cho các cô hồn. Hàng năm vào ngày mồng 5 tháng giêng âm lịch chùa mở hội cúng lễ lớn gọi là Ngày Giỗ Trận.

Trước năm 1945 con đường Hà Nội - Hà Đông từ Ô Chợ Dừa đến Ngã tư Sở là đất ngoại thành. Người dân tự đặt tên từng đoạn phố theo địa chỉ làng xóm: Phố Nam Đồng đi qua làng Nam Đồng, phố Thái Hà đi qua ấp Thái Hà, phố Vĩnh Hồ phố Ngã Tư Sở.

Tháng 6 năm 1964 Thành phố quyết định đặt tên đoạn đường từ Ô Chợ Dừa đến Ngã Tư Sở là Phố Tây Sơn.

Giờ đây phố Tây Sơn là phố sầm uất của Thủ đô với vị trí giao thông chiến lược nối khu trung tâm Thành phố với các đô thị ngoại thành. Di tích gò Đống Đa được quy hoạch to rộng thành Công viên Quang Trung, công viên văn hóa Đống Đa, Đền thờ Hoàng Đế Quang Trung với bức tượng cao lớn, uy nghi, hùng dũng, sừng sững trước khoảng trời cao sáng. Con đường bên gò Đống Đa mang tên "Phố Đặng Tiến Đông" người chỉ huy dân làng Khương Thượng (còn có tên Đô đốc Long) phối hợp với nghĩa quân Tây Sơn hạ gục đồn Khương Thượng.

Hàng năm cứ đến ngày 05 - 1, hàng ngàn người đổ về phố Tây Sơn, phường Quang Trung, quận Đống Đa tưng bừng kỷ niệm chiến thắng oanh liệt Ngọc Hồi, Đống Đa ôn lại lịch sử vẻ vang của dân tộc ta với tục rước "Rồng rửa" thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng của đoàn quân Tây Sơn anh hùng. Sau đám cưới là lễ dâng hương diễn ra ở đình Khương Thượng, và lễ cầu siêu chùa Đồng Quang. Đây cũng thể hiện lòng nhân ái, vị tha của dân tộc Việt Nam với những người lính Mãn Thanh tội nghiệp bị bọn cường quyền bắt làm bia đỡ đạn cho mưu đồ xâm lược tham lam, xấu xa, bẩn thỉu.

Lê Nhật Tăng